Aruba en Bonaire missen voor een groot deel de Spaanse overheersing: er is weinig te halen. Aruba en Curaçao profiteren decennialang van hun Amerikaanse en Nederlandse raffinaderij; Bonaire mist dat. Ook het cruise-tourisme gaat voor een groot deel aan Bonaire voorbij.

In 1954 worden Aruba, Curaçao soevereine landen binnen het Koninkrijk; Aruba krijgt bovendien een status aparte. In 2010 wordt Bonaire een gemeente van Nederland.

Die drie uiteenlopende bestuursmodellen maken, dat een gezamenlijke aanpak van economische problemen uitblijft. 

Met die achtergrond beginnen we aan een van de lastigste klussen ooit.  

Zo'n 4000 jaar gelegen komen Arawak indianen vanuit Venezuela naar de eilanden voor goud en aloë vera. Vanaf het Venezolaanse schiereiland Paraganuá is het maar 30 km varen naar Aruba. 

Rond 1500 komen de Spanjaarden naar de Antillen*, maar laten deze al snel links liggen, omdat er geen goud of zilver te vinden is en ongeschikt zijn voor tabakteelt.

*De naam 'Antillen' is afgeleid van de term 'islas inutiles' -nutteloze eilanden

Tweehonderd jaar later heeft de West-Indische Compagnie evenmin interesse in Aruba: de WIC concentreert de slavenhandel in Curaçao: 

Vanuit Amsterdam stuurt de WIC schepen met buskruit, brandy en eindproducten naar West-Afrika. Die worden daar geruild voor goud, ivoor en Afrikaanse slaven.

WIC-schepen brengen de slaven vervolgens naar Curaçao, de grootste slavenmarkt voor de Verenigde Staten.

De schepen keren terug naar Amsterdam met suiker, hout en tabak.

Weer tweehonderd jaar later wordt even verderop in het meer van Maracaibo de eerste olie gevonden, maar de toegang tot het meer is te smal voor grote tankers. 

Dus bouwt de PanAmerican Petroleum and Transport Company een olieterminal in Aruba. Shell doet hetzelfde in Curaçao.

Later neemt Esso-dochter Lago neemt de terminal over en bouwt de raffinaderij, die al snel een miljard barrels verwerkt. Geen raffinaderij ter wereld heeft in zo korte tijd een dergelijke productie bereikt. 

Parafine is het belangrijkste product voor de Latijns-Amerikaanse markt, waar elektriciteit nog niet wijdverbreid is. 

In 1985 sluit Exxon de raffinaderij in Aruba en verkoopt Shell met hulp van van Ruud Lubbers de raffinaderij op Curaçao voor 1 gulden aan Venezuela, inclusief vrijwaring van bodemverontreiniging. 

In 2000 komt Venezuela in een van de meest bizarre politieke omwentelingen in zijn geschiedenis terecht en keldert de olieproductie. 

Bij beide raffinaderijen gaat de fakkelvlam langzaam uit en als de VS uiteindelijk een embargo op Venezolaanse crude oil invoeren, gaat de kaars volledig uit.

In 1934 vliegt de KLM voor het eerst naar Aruba. Er wordt een stevig netwerk aangelegd in de "West-Indies", oorspronkelijk voor zakenreizigers, maar geleidelijk aan ook voor welgestelde toeristen.

In 1955 meert het eerste Amerikaanse cruiseschip -de "Tradewind"- met 300 passagiers aan in de haven van Oranjestad. Een nieuw hoofdstuk in de economie van Aruba breekt aan.

Het CBI* vraagt me om een verkenning te doen in Aruba en Bonaire. Er zijn voldoende aanknopingspunten, want Aruba manifesteert zich nadrukkelijk als hub voor het Nederlandse bedrijfsleven richting Latijns-Amerikaanse markten en vice versa.

*Onderdeel van RVO, Ministerie van Economische Zaken

Tijdens die voorbereiding blijkt, dat er behoorlijk veel conferenties en rapporten geproduceerd zijn over "economische ontwikkeling". De ene na de andere "promising sector" steekt de kop op.

Bij aankomst in Oranjestad blijkt dat het conventionele idee van Aruba als hub voor het Nederlandse bedrijfsleven richting Latijns-Amerika nog steeds een hoofdrol speelt:

Maar in de praktijk wordt daar nauwelijks of niet gebruik van gemaakt. 

Er zit ook behoorlijk wat luchtfietserij tussen, zoals het idee voor assemblage van bussen van een Nederlands bedrijf voor Midden-Amerika en het Caribisch gebied.

In een van onze meetings met Mike Eman, minister-president van 2009-2017, vertelt hij over de nieuwe vestiging van TNO in Aruba die de kenniseconomie een stevige duw moet geven. We leggen uit, waarom Aruba eens achterom moet kijken naar bedrijven in Latijns Amerika, die de Europese markt op willen in plaats van zich blind te staren op Aruba als hub voor Nederlandse bedrijven, die naar Latijns Amerika willen.  

Hij gaat op het puntje van zijn stoel zitten en zegt: "Interessant. Vanuit dat perspectief hebben we het nog niet bekeken". 

Middelgrote bedrijven in Colombia, Ecuador, Venezuela, Costa Rica, Suriname en andere Latijns-Amerikaanse landen willen de Europese en Amerikaanse markt op, maar komen allerlei problemen tegen. Daar heeft Aruba een rol te spelen.

Niet zo zeer logistiek, maar wel met commerciële, financiële en technische instrumenten -de laatste met hulp van TNO's kantoor in Aruba.  

Omdat Aruba meer op de VS is georiënteerd dan het "Hollandse Curaçao" is die rol bij uitstek van belang voor Latijns Amerikaanse bedrijven, voor wie de VS een "natural market" is. 

We spreken af, dat we ons netwerk in Latijns-Amerika gaan gebruiken om bedrijven te vinden, die dit idee handjes en voetjes kunnen gaan geven: 

In  Ecuador spreken we met twee grote garnalen exporteurs. De rauwe garnalen naar Aruba verschepen, daar bewerken, verpakken en als schone, diepgevroren "Caribbean shrimps" naar Europa en de VS. 

Het idee valt in goede aarde, want nu gaan de meeste garnalen als "commodity" tegen dumpprijzen naar Vietnam.  Bovendien zitten er aan de Aruba-route interessante fiscale voordelen. 

In Honduras krijgen we dezelfde reactie bij avocado-kwekers: in Aruba verwerken en -bijvoorbeeld- als guacamole aan distributeurs in Florida verkopen.

In Colombia praten we met de San Vicente Fundación kliniek in de buurt van Medellín. Ze zijn groot geworden met "medical tourism" uit de VS en de Antillen. 

Een kliniek opzetten in Aruba? Ja zeker: met hun specialisatie in plastische chirurgie bereiken ze duizenden Amerikanen en Europeanen extra, die koud watervrees hebben voor een operatie in Colombia. 

Die koud watervrees is overigens onterecht: Colombia staat op medisch terrein internationaal zeer goed bekend. En hun Colombiaanse artsen willen graag een paar jaar op Aruba werken. 

We leggen de lijntjes naar Michelle Hooyboer-Winklaar, Minister van Economische Zaken en Jan Ebbing, de TNO vertegenwoordiger in Aruba. 

Maar daar moet het wat ons betreft bij blijven: we krijgen van den Haag geen budget om aan de slag te gaan met concrete uitvoering. In ieder geval is het idee bij beide partijen ingedaald.

We gaan nog maar een fish 'n chips halen bij Pirate's Cove.

De bereikbaarheid en de wens om het eiland en zijn koraalriffen te conserveren zorgen ervoor, dat Bonaire het massatoerisme bespaard blijft en een paradijs voor duikers wordt. Op kleine schaal meren er cruiseschepen aan, maar niet vergelijkbaar met de aantallen in Aruba en Curaçao. 

Na de pandemie van Covid 19 kruipen alle Caribische eilanden uit het dal. In 2023 heeft United Airlines al drie vluchten per week vanuit New York naar Bonaire. 

De hoeveelheid strategieën, rapporten en lange termijn plannen zijn verbijsterend en bijna allemaal geschreven door Nederlandse profeten; daar gaan we er niet nog een aan toe voegen. 

Bovendien zijn we ook in Bonaire beperkt in de mogelijkheden: den Haag geeft geen budget voor uitvoering. 

Via de KvK komen we op het spoor van Anja Romeijnders. Samen met haar man heeft ze een ICT bedrijf in Kralendijk, daarnaast is ze bestuurlijk actief in werkgeversverbanden. 

Zij voorkomt, dat we de klassieke fouten maken, die de Bonairianen elke keer tot wanhoop brengen als er weer eens pottenkijkers uit den Haag voorbij komen. 

We beperken ons tot een Quick Scan, waarin uitgewerkte business cases staan met als introductie "Bonaire 202020", een kijkje in het dagelijkse leven in Bonaire in 2020. 

De titel verwijst naar 10-10-10, de datum waarop Bonaire een Nederlandse gemeente werd. Een beladen onderwerp in Bonaire.

Agro-initiatieven hebben weinig zin: produceren om importen te substitueren -zo hebben we geleerd- is een doodlopende weg. Zeker met de goedkope aanvoer vanuit Venezuela, waar alleen dollars -niet marge- een rol spelen. 

Op een eiland als Bonaire werken alle cost items in je nadeel, dus als je geen uniek product kunt aanbieden, doe het dan niet. 

We denken het te vinden in "water". Dat past bij duikersparadijs Bonaire, met als Nederlandse "value added" het imago als leider in water management. 

Dat concept valt prima te marketen op het Westelijk halfrond.

We maken een eerste schets van "Blue Brainport", een mini High-Tech Campus

Met bedrijven en instellingen zoals Ballast Nedam en TNO, gespecialiseerd in off-shore of management van rivieren, riool/afvalwater, drinkwater, maar ook hurricanes. Voor markten zoals de VS, Caribische landen, Centraal Amerika en Andino landen. 

In Nederland bespreken we het idee van een franchise met Brainport voorzitter Rob van Gijzel, die ons verwijst naar de directie. Daar komen we terecht in Brabantse leemlagen. 

Dan maar eerst iets anders tacklen: de verbindingen. Je krijgt Blue Brainport niet vol zonder directe vluchten naar Bonaire vanuit USA en Zuid Amerika.

Dus gaan we praten met KLM Vice-president Ben Swagerman. Uit alles is op te maken, dat Bonaire geen ver-van-mijn-bed verhaal is bij KLM. Niet vreemd, veel leden van de KLM-top hebben er een huis en den Haag zorgt voor een goed gevulde business class op deze toeristische route.

KLM vliegt vanuit Amsterdam via Aruba naar Bonaire, dus aanvoer van passagiers vanuit Latijns Amerika is interessant. 

We horen, dat KLM een stake in GOL heeft genomen, een Braziliaanse airline. Dat heeft alles te maken met één bijzonder voordeel, dat Bonaire heeft: de zevende vrijheid in de luchtvaart*. 

Daardoor kan GOL via Bonaire ook met kleinere types de VS bereiken. En dat geldt dus ook voor veel andere airlines uit Brazilië, Argentinië, Chile, Peru.

*Omvat het recht om passagiersdiensten uit te voeren tussen twee landen buiten het land van herkomst van de airline. 

Van KPMG Bonaire begrijpen we, dat het van een Venezolaanse investeerder de opdracht heeft gekregen om een position paper te maken voor een Marriott met 140 kamers.

Economische Zaken bevestigt, dat er geld beschikbaar is als we concrete projecten aanleveren, maar Bonaire zegt nul op request te krijgen van Ronald Plasterk -Binnenlandse Zaken- voor zowat alles wat ze vragen.

Het is een moeizame weg. In een van de bijeenkomsten in den Haag met Maarten Camps, secretaris generaal van Binnenlandse Zaken en vertegenwoordigers uit Bonaire is de spanning te snijden: de patriarchale houding en verkeerde grappen van Camps wekken de woede van Winklaar op.

In Bonaire gaan we van het ene naar het andere onderonsje om partijen aan tafel te krijgen, maar de leemlagen in Bonaire zijn even dik als de Brabantse. Over en weer is er onbegrip voor elkaar's standpunten.  

Eind 2014 leveren we de Quick Scan in met een 

• Voorstel voor oprichting van "BTIB", het Bonaire Trade and Investment Bureau

• Uitgewerkte business case voor Blue Brainport.

BTIB moet nu het stokje overnemen. In 2016 wordt er een notariële conceptakte van oprichting voor de BTIB opgemaakt, maar daar blijft het bij.
Later begrijpen we, dat gesprekken om via andere bronnen financiering te krijgen -zoals EU of World Bank- op niets zijn uitgelopen.

In 2020 wordt een aanzet gemaakt tot het Masterplan 2030, een rapport, dat de wensen  van de bevolking verwoordt, zonder eigen meningen van de opstellers. Maar de summiere website laat twee dingen duidelijk zien:

Een zelden vertoonde veelheid van thema's -zeker voor een kleine gemeente- garandeert een "onuitvoerbare uitvoering"

Op de website geen enkele update sinds 2020; op de site van OLB geen resultaten op de zoekopdracht "Masterplan 2030"; lokale media refereren aan het plan als het zoveelste "baanbrekende initiatief"

Het is verleidelijk om onze mening te geven over het gebrek aan doorpakken aan beide zijden. Maar wat ook gold bij de vele rapporten, die we voorbij zagen komen: we leveren geen nieuwe analyse. Onderstaande artikelen volstaan:

De Tragiek van Bonaire :

"Nederlands onvermogen op een dorps eiland waar niets is wat het lijkt is het verhaal van een bijzonder eiland in een uithoek van het Koninkrijk. Sinds 10 oktober 2010 een stukje tropische Nederland. Duikersparadijs en roversnest. Speeltuin voor CDA-politici, een hoofdrol voor Hans Hillen. De verlammende zwijgcultuur. Maar ook het verhaal van een idyllisch eiland dat in een kolkende stroomversnelling is geraakt. De invasie van Haagse ambtenaren, onder leiding van Henk Kamp, die vertellen dat alles anders moet. Ja zeggen, nee doen. Geopolitiek in de achtertuin van de Verenigde Staten. Maar vooral ook de geschiedenis van de mensen voor wie het eiland al vele generaties de navel van de wereld is".

De Telegraaf 12 september 2015 :
De gehele directie Koninkrijksrelaties van het ministerie van Ronald Plasterk is afgelopen week op een exotische trip geweest. De 28 ambtenaren zijn een paar dagen naar het Caribische Curaçao gevlogen.

Op het eiland, waar de temperatuur momenteel boven de 30 graden uitkomt, moest de voltallige directie tijdens een dienstreis „inzicht krijgen in de praktijk” en praten met de werknemers daar. Normaal worden dit soort vergaderingen altijd in Den Haag gehouden, maar dit jaar was er door de directie voor gekozen om aan de zuidelijke Caraïbische Zee te praten.

De ambtenaren bij Koninkrijksrelaties gaan over de betrekkingen met de voormalige Antillen, maar bij andere ministeries gaan de wenkbrauwen ver omhoog als ze vernemen dat de hele directie van 28 man is afgereisd naar het eiland. „Dat is geen dienstreis meer te noemen, maar een fijn teamuitje”, fluistert een ambtenaar van een ander departement".

"Er is economy class gevlogen, bezweert een woordvoerder".

NRC 14 november 2022 :
"Gastvrij ontvangen de eilanders jaarlijks de vele Nederlandse politici die er graag op een zonnig werkbezoek komen; Kamerleden, bewindspersonen en ook hoge ambtenaren. Elk jaar opnieuw gaan de gesprekken dan over de schrijnende armoede. Telkens wordt de eilanders lippendienst bewezen, maar concreet resultaat blijft uit. De BES-gemeenten zelf mogen niet aan inkomenspolitiek doen. Ze zijn dus volledig afhankelijk van weigerachtige politici in Den Haag."